لزوم، نقش، جایگاه، روند اجرایی و چالشهای EOC در کشور

سازمان بهاشت جهانی، EOC حوزه سلامت را به عنوان مرکزی جهت هماهنگی اطلاعات عملیاتی و منابع برای مدیریت استراتژیک فوریت ها و حوادث این حوزه می داند[1]. چندین عملکرد پایه ای و عام برای EOC مطرح می باشد که عبارتند از: coordination ، policy-making ، operations، information gathering ،  information gathering ، dispersal of public information و hosting visitors . با این وجود علاوه بر عملکردهای فوق الذکر،  برای EOC حوزه سلامت، عملکردهای تخصصی دیگری چون  surveillance monitoring، , public health data collection and analysis ، quarantine ، Epidemiology and laboratory functions نیز می توان نام برد[2] . برای مدیریت موثر خطر حوادث و بلایا در حوزه سلامت همه دانشگاه های علوم پزشکی کشور به مراکز     EOCمجهز شده اند.

یکی از چالشهای مهم در EOC تغییر ناگهانی پست یا افراد است. برای مثال در یکی از مانورهای اخیر، در عرض ۲۰ دقیقه سه بار فرماندهEOC عوض شد و هیچ پروسه ای برای تحویل پست فرماندهی به دیگری وجود نداشت که مثلا چه پروسه هایی باید پیگیری شود، چه پروسه هایی نیمه تمام است و چه کارهایی به اتمام رسیده است. بدیهی است که در اغلب EOC هایی که دیدم هیج فرم گزارش برخط عملیات ی وجود نداشت که مثلا در این ساعت کمبود فلان مورد گزارش شد و در این ساعت پیگیری شد و توسط مثلا بخش لجستیک مشکل حل شد. شاید اگر گزارش برخط یا Real Time در همین پست فرماندهی قطارها وجود داشت، فرمانده جدید می دانست که مشکل حل نشده ای وجود دارد. عجیبتر آنکه در بخش اورژانس علیرغم آنکه هیات علمی جدید بخش را ویزیت خواهد کرد و بیماران بدحال را ابتدا می بیند، بعنوان دستورالعمل تحویل حداقل شفاهی بیماران بدحال باید انجام شود، ولی اینکار در پست مهمی مانند کنترل حرکت قطارها که جان این همه انسان در دست افراد است اتفاق نیافتاده است!

جایگاه ,EOC متاسفانه دربسیاری از سازمانها مغفول مانده است. در حادثه سمنان نیز که به وضوح نبود آن مشهود بود. متاسفانه برخی از افراد سیستم فرماندهی حادثه را مهمتر می دانند که غالب بودن دیدگاه پاسخ محوری و شیوه قدیمی مدیریت بلایاست.اگر EOC واقعی در جایگاه خود قرار بگیرد و زیرساختهای آن فراهم شود می توان گفت نیمی از مدیریت صحیح بلایا انجام شده. البته اگر واقعا زیرساختهایش فراهم شود. و تنها به اختصاص محل یا نصب تابلوی آن اکتفا نشود.

سامانه فرماندهی حادثه بازوی عملیاتی مرکز هدایت عملیات است و این دو مکمل همند و تقدم و تاخر اولویتی برشان مترتب نیست. اگر EOC فعالی نداشته باشیم ICS به دردبخوری هم در عمل نخواهیم داشت.

ایجاد EOC ها را در مجموع مفید و موثر ارزیابی می کتم  ولی همچون موارد متعدد در تاریخ این کشور دانش و تفکر مدیریت و فرماندهی بلایا اندکی با تاخیر به کشور رسید و هنوز نیز بنظرم کامل نیست ، ولی ما در سازمان های مختلف خیلی زود فضای فیزیکی و ابزار و تجهیزات آن را برپا کردیم و هزینه های زیادی را بابت آن پرداخته و در حال پرداختیم. هنوز یک کتاب معتبر و عمیق در این حوزه تالیف نشده و حتی یک ترجمه دقیق و علمی در دسترس نیست. بنظرم بدون فهم عمیق Multy Agency  Coordination  System  فهم EOC کامل نخواهد بود. EOC مراکز تحلیل و ارائه داده ها و اطلاعات در خصوص بلایاست ولی بیشتر مراکر EOC ما بیشتر نقش یک مرکز دیسپچ را ایفاء می نمایند. مگر می توان بدون داده ها و اطلاعات عمیق و چند لایه ارزیابی خطر پذیری یک EOC کامل و دقیق داشت. هنگامی که چنین اطلاعاتی نداریم EOC نمی تواند از نقش دیسپچ سنتر فراتر رود و.......... چگونه بدون سامانه های دقیق هشدار سریع یک EOC می تواند موثرو کارساز باشد. ساخت EOC ها شیک و زیبا با ساختمان های مجلل و خالی از اطلاعات و عاری از سیستم های دقیق و نرم افزار های کارآمد بیشتر بدل شده به یک پز مدیریتی......ظرم تا وقتی انتظاراتمان از EOC ها دقیقا مشخص نشده و همگی بر آن توافق نکرده ایم ،سازه های مجلل گرهی را از کار فروبسته ما نخواهد گشود.....

مدیریت اطلاعات در EOC در حد کلیات باقی مانده و پیشرفتی نداشته EOC یک حلقه از زنجیره مدیریت اطلاعات است و مغفول مانده است.

EOC به عنوان یک مکان فیزیکی با توان ارتباطی بالا، دارای نقش مدیریتی حادثه در زمان حوادث است. این مرکز هماهنگی های لازم را در جهت تامین نیازهای  ICS فیلد انجام می دهد. چنین مرکزی برای ایفای موثر نقش خود نیاز به اختیارات سازمانی بالایی است. چرا که نیاز های فیلد در زمان حوادث متنوع بوده و نیاز به هماهنگی های درون سازمانی و برون سازمانی است. در حال حاضر متاسفانه EOC ها در سطح دانشگاه ها به عنوان یک واحدی از چارت سازمانی مرکز مدیرت حوادث و فوریتهای پزشکی بوده و نه تنها از اختیارات لازم برخوردار نیستند بلکه بعضا از توانایی لازم برای حتی گرفتن اطلاعات ساده از سایر واحد های زیر مجموعه دانشگاه ناتوان هستند. اختیارات و شرح وظایف واحد EOC آنطور که باید و شاید به مسئولین زیر مجموعه دانشگاه ها و معاونت های آنها شناخته شده نیست. به نظرم اگر EOC  به عنوان یک واحدی زیر نظر مستقیم رئیس دانشگاه باشد هم دایره اختیارات آن وسیع تر خواهد شد و هم شناخته شده تر خواهد بود.  بر اساس منابع و همچنین فرموده های دکتر شریفی و سایر عزیزان، سیستم مدیریت اطلاعات یعنی جمع آوری، طبقه بندی، آنالیز  و انتشار اطلاعات در راستای مدیریت خطر حوادث و بلایا از اولیه ترین و مهمترین اهداف EOC است. این سیستم  می تواند به عنوان یک داشبورد اطلاعاتی  در راستای مدیریت موثر خطر حوادث و بلایا و همچنین مدیریت منابع عمل نماید که در حال حاضر  EOC های ما فاقد چنین سیستمی هستند.

منابع

1-World Health Organization. Public health emergency operations centre network (EOCNET): consultation meeting , 19-20 November 2012, Geneva, Switzerland. 2013. doi: http://www.who.int/iris/handle/10665/85378.

2-A systematic review of public health Emergency Operations Centres (EOC), World Health Organization, Geneva (2013).